*
*
COLLAPSOLOGIE: DE RAGE VAN DE ONHEILS PROFETEN
*
**
foto: ©Reporters
*
Waar blijft het einde van de wereld?
*
24 februari 2020 Leestijd 11 minuten
*
‘Ik
kondig u aan dat de dagen van verschrikking zijn gekomen! De hele
wereld zal vergaan, en de overlevenden zullen sterven van honger en
koude! Zij zullen ten onder gaan aan de pest, mazelen en cholera.’
Fans van Kuifje herkennen deze woorden van Philippulus, de onheilsprofeet met zijn lange witte baard uit De Geheimzinnige Ster,
die gekleed in een laken hel en verdoemenis preekt, terwijl hij op een
gong slaat. De jonge reporter ontmoet hem op een nacht die zo warm is
dat de mensen op straat staan. Wetenschappers hadden het einde van de
wereld berekend voor de volgende ochtend, door de inslag van een komeet.
Maar er is een meetfout gemaakt. Er gebeurt niks. Later wordt
Philippulus afgevoerd door Broeders van een gekkenhuis, waaruit hij
ontsnapt blijkt te zijn.
Het einde van de wereld voor 2010
In
Frankrijk herleeft Philippulus al een jaar of tien in de beweging van
de Collapsologues, de collapsologen, mensen die het ineenstorten van de
samenleving nabij achten, door het opraken van eerste levensbehoeften
als olie, water en voedsel.
Zeventiger
en oud-minister Yves Cochet is collapsoloog van het eerste uur. Ooit
wiskundeleraar, later in de Assemblée Nationale voor de Groenen, en in
2001 minister van Milieuzaken onder Chirac. In 2005 voorspelde hij het
einde van de wereld voor 2010, u kent zo’n vergissing vast nog van Al Gore, de man die op een handvol stemmen na president van de VS werd.
Cochet
gaf tenminste ruiterlijk toe dat hij ernaast zat. De oud-minister liet
recent in verschillende media echter weten dat de ineenstorting toch
echt in dit decennium zal plaatsvinden, of tenminste uiterlijk in 2030.
Dat staat ook in zijn vorig jaar verschenen boek Devant l’Effrondement
(Voor de Ineenstorting).
Meer migrantie
Yves
Cochet was vorig jaar nog even in het nieuws omdat hij beweerde dat de
onafwendbare catastrofe alleen af te remmen zou zijn door
geboortebeperking op te leggen in het westen, en tegelijkertijd juist
meer migranten toe te laten. Dat laatste om de schaarse bestaansmiddelen
op aarde beter te verdelen.
paarden voor transport
Hij
bleek een huis te hebben gekocht op een afgelegen plek, om het einde te
kunnen overleven door autonoom te zijn. Met een meertje voor drinkbaar
water, een bos voor energie en verwarming, en paarden voor transport.
Die zullen volgens Cochet uiterlijk in 2030 nog het enige vervoersmiddel
zijn.
Populairwetenschappelijke bestsellers
Amerika heeft zijn eigen Philippulus: professor Jared Diamond,
een man die zelfs fysiek aan de onheilsprofeet van Hergé doet denken.
Geograaf, antropoloog en auteur van verschillende
populairwetenschappelijke bestsellers, waaronder Collapse uit 2005.
Daarin geeft hij verklaringen voor de ondergang van vroegere
beschavingen, en waarschuwt hij voor wat er nu allemaal mis kan gaan.
En
inderdaad, het is geen toeval, de naam van voornoemde Franse beweging
komt van de titel van dit boek. Al blijven veel collapsologues vanuit
het voor Franse intellectuelen kenmerkende anti-amerikanisme stug
volhouden dat hun geuzennaam uit het Latijn komt, wat in strikte zin
natuurlijk juist is.
Alle bomen geveld
Voor het schrijven van Collapse bracht
Diamond jaren door op afgelegen plekken, om daar tot volgens hem
algemeen geldende inzichten te komen. Zijn research bracht de schrijver
op een aantal milieu problemen die onze beschaving de das om kunnen
doen, waaronder de usual suspects: overbevolking en man-made
klimaatverandering. Op het Paaseiland bijvoorbeeld, hadden de bewoners
zelf alle bomen omgezaagd, waardoor de vruchtbare bovengrond de oceaan
inwaaide en iedereen stierf van de honger, schrijft hij. Niet helemaal
correct, er waren ook nog indringers in het spel – slavenhandelaren,
maar never ‘let the truth spoil a good story’… Jared Diamond dringt aan
op ingrijpende en pijnlijke maatregelen om onheil te voorkomen.
Daarmee zou je hem als de geestelijke vader kunnen beschouwen van wat wel een moral panic wordt genoemd: de hysterie van jongere generaties rond klimaatverandering, opgestookt door onder meer Greta Thunberg
en Extinction Rebellion. Diamond is een fan van Thunberg, en schijnt zo
nu en dan een telefoontje naar deze jeugdige Philippula te plegen — in
blijde verwachting van een Nobelprijs — om haar een riem onder het hart
te steken.
Voorloper van Yuval Noah Harari
In
1997, acht jaar vóór het verschijnen van Collapse, had Jared Diamond
naam gemaakt met zijn postmodernistische Zwaarden, paarden en
ziektekiemen, over de geschiedenis van grote beschavingen. Dat boek ging
met miljoenen over de toonbank en was een voorloper van Yuval Noah
Harari’s Sapiens dat 14 jaar later zou verschijnen. Het lijkt me niet
overdreven om hem Diamonds tovenaarsleerling te noemen…
In
zijn eigen boek vraagt Diamond zich af waarom de inwoners van één
continent een groot deel van de rest van de wereld hebben
gekolonialiseerd, en er bijvoorbeeld geen Afrikanen of Indianen naar
Europa zijn gekomen om ons te onderwerpen… Oké, de Hunnen kwamen een
eind en de Turken probeerden wat, maar zij hoorden net als de Chinezen
formeel tot hetzelfde continent.
Kapitale continentale assen
Daar
ziet Diamond een belangrijke factor in de hiërarchie van beschavingen:
de geografische oriëntatie van het continent waarop ze zich bevinden.
Hij spreekt over ‘continentale assen’. Als de langste lijn door een
continent van Oost naar West loopt – Eurazië – en niet van Noord naar
Zuid -Afrika en de Amerika’s — zijn de autochtone bewoners van dat
continent in het voordeel. Er is minder variatie in klimaat, de landbouw
is overal zo’n beetje hetzelfde en er is meer interactie. Dat zou zowel
de samenwerking als de culturele samenhang en de ontwikkeling van
wetenschap en economie bevorderen.
Europa heeft het simpelweg beter getroffen
Voor
wie mocht denken dat de hegemonie van de westerse beschaving iets met
intellectueel overwicht van een ras of individuele prestaties te maken
heeft: Diamond zegt dat daar niks van klopt. Environment molds history,
schrijft hij. Europa heeft het simpelweg beter getroffen met de
geologische omstandigheden. En met paarden in plaats van lama’s of
nijlpaarden. Daarom zijn industrialisatie en culturele ontwikkeling er
sneller gegaan, en bestaan er Griekse filosofen, de Mona Lisa en de
relativiteitstheorie.
Kritiek uit wetenschappelijke hoek
De
New York Times maakte er destijds met enig sarcasme van: ‘Supply the
right environmental conditions, and inevitably there will be a factory
manufacturing jet engines.’ (‘Als de natuurlijke omstandigheden maar in
orde zijn, komt er vanzelf een fabriek tevoorschijn die straalmotoren
produceert.’)
Ondanks
zijn immense populariteit in de politiek correcte goegemeente, kreeg
Diamond kritiek uit wetenschappelijke hoek. Er verscheen een bundel van
een aantal gerenommeerde wetenschappers met de titel Questioning
Collapse. In hun ogen had de auteur niet altijd even correct geschreven
over zaken die totaal zijn terrein niet waren, waarmee hij de
geloofwaardigheid van de wetenschap bij het publiek had aangetast.
Voer voor televisie
Terug naar de collapsologues. Ze krijgen veel aandacht, hun bestaan spreekt de Franse media enorm aan. Zo luidde een titel in Le Monde van
een jaar geleden: ‘Le succès inattendu des théories de l’effondrement’,
(‘het onverwachte succes van ineenstortings-theorieën’).
collectieve euthanasie op de bewoners van een bejaardentehuis
L’effrondement
is ook de titel van een onlangs op betaalzender Canal+ uitgezonden
dramaserie, die de veronderstelde ineenstorting in beeld brengt. In deze
dystopie zien we hoe Franse burgers verwilderen en tekeergaan als
ineens de schappen van de supermarkten leeg zijn, de brandstof op is, en
er niks meer uit de kraan komt. In het zesde deel bijvoorbeeld, pleegt
een sociaal werker uit mededogen collectieve euthanasie op de bewoners
van een bejaardentehuis, die in de steek zijn gelaten door de rest van
het personeel. Dat is er met de laatste voorraden tussenuit geknepen,
richting bossen.
Het
laatste deel is een flashback van vóór de crisis, compleet met een
gespeelde discussie op de televisie over het dan nog dreigende gevaar.
Een van de deelnemers is een heuse collapsoloog, en wordt door een
minister aan tafel niet erg serieus genomen. Uit de voorgaande delen
blijkt dat dus een noodlottige vergissing te zijn… Ook op de Franse
universiteiten rukt de ‘collapsologie’ op. De vraag werd gesteld of het
een wetenschap op zich is. Op de universiteit van Cergy-Pontoise bij
Parijs wordt collapsologie gedoceerd als ‘transdisciplinaire studie’. Je
kunt er zelfs op afstuderen.
Vervuilingseenheden
Al
een tijdje krijg ik post van gemeentelijke instanties waarin ik word
aangesproken als vervuilingseenheid — aanslagen voor allerlei
belastingen vinden plaats op basis van het aantal zogeheten
‘vervuilingseenheden’ per adres. Kinderen tellen voor een halve
vervuilingseenheid.
Daar moet ik aan denken als ik Greta Thunberg
tekeer hoor gaan, of de aanhang van Extinction Rebellion. In deze
hysterie zijn mensen gereduceerd tot vervuilingseenheden, die bestreden
moeten worden. Het liefst gingen ze terug naar het Stenen Tijdperk: er
is geen enkel vertrouwen in menselijke creativiteit en vernuft, of in de
kunst om te overleven. Het is een beetje de visie van Jared Diamond op
de geschiedenis van de mens als speelbal van zijn omgeving.
Kernfusie?
Intussen
wordt hard gewerkt aan methodes om tekorten in de toekomst op te vangen
met schonere energie. Als ik moest kiezen zou ik inzetten op kernfusie:
het samensmelten van lichte atoomkernen als waterstof, waarbij
ongelooflijk veel energie vrijkomt. Het is de energiebron van de zon en
andere sterren.
Kort
door de bocht zouden 500 liter water en het lithium van drie batterijen
langs deze weg genoeg energie opleveren voor een heel mensenleven.
Zover is het nog lang niet, maar er wordt al geëxperimenteerd met een
kernfusiecentrale — notabene in Frankrijk. Er liggen nog schijnbaar
onoverkomelijke problemen op de weg, maar daar zijn wij mensen voor, om
die op te lossen.
Alexander van der Meer
*
Geen opmerkingen:
Een reactie posten