*
*
.
*
INLEIDING
Tijdschrift
van het Vormingsinstituut Wies Moens vzw
verschijnt
zeswekelijks, 33e jaargang, nr. 220 juli - augustus 2015
Edwin Truyens
Er
wordt aan het geachte lezerspubliek in schuifjes onderstaande bijdrage
geleverd. Hoofdbedoeling is, om via het recente verleden, het heden beter te
begrijpen, en als het enigszins kan, ook de toekomst met open ogen te zien op
ons afkomen.
Meteen
worden de nodige referenties verstrekt, om zelf abonnee te worden bij deze bij
uitstek Vlaams Nationalistische organisatie. Kost de ronde som van € 10-, terwijl U als steunend lid daar zoveel
nulletjes moogt bijzetten als U zelf wilt.
*
MIDDENSTUK
Onder voorname
dankzegging
overgenomen door
Digitalia bij
Verantwoordelijke uitgever: Edwin Truyens,
Scheihagenstraat 54, 2550 Kontich, tel.: 03 457 13 51, webstek: www.wiesmoens.be Leesgeld (10 €) en steunbij dragen: IBAN-nummer: BE84
0011 3757 3459 - BIC-code: GEBABEBB van het Vormingsinstituut Wies Moens VZW,
2550 Kontich. Adres voor elektronische correspondentie: edwin.truyens@skynet.be
*
Voorafgaandelijke opmerking. In de onderstaande bijdrage
verwijs ik nagenoeg exclusief naar de lutherse kerk in Oost-Duitsland, terwijl
de rol van de katholieken niet aan bod komt. De reden daarvoor is in de eerste
plaats dat de lutherse kerk in dat gebied zo ongeveer vijf keer meer gelovigen
telt dan de katholieke. Ten tweede is de belangrijkste door mij geraadpleegde
bron een boek dat geschreven is door een lutherse theoloog. De katholieke kerk
heeft heel zeker geparticipeerd in het verzet tegen het communistische regime,
maar bij gebrek aan bronnen ben ik niet dieper kunnen ingaan op haar rol.'11
o-o-o-o-o—o-o
Lezers van dit
blad met een goed geheugen, herinneren zich dat ik vorig jaar een bijdrage
schreef over
massa(cultuur)toerisme en daarbij ook enige aandacht
wijdde aan de val van het SED-regime in 1989 in de toenmalige DDR.(2)
Om meer dan één reden is het interessant om eens wat dieper in te gaan op die
geschiedenis.
1.
De val van het communistische bewind in Oost-
Duitsland is een schoolvoorbeeld van hoe een vreed-zame revolutie tegen een
dictatuur kan slagen, als er maar een voldoende groot draagvlak is bij het
volk.
2. Zelfs in een
sterk geseculariseerde maatschappij met een grote meerderheid ongelovigen, kan
een authentiek christendom een wezenlijke invloed uitoefenen op de
samenleving.
3. Het succes van
wat uiteindelijk een revolutionaire beweging bleek te zijn, was zo
overweldigend dat de daaropvolgende generatie meende de actievorm gedeeltelijk
te moeten kopiëren in de vorm van de Pegida-beweging. In het gebied van het
vroegere Oost-Duitsland met enig succes. Elders in Duitsland, in Zwitserland en
in Oostenrijk is het succes beperkt en in Vlaanderen is de kopie veeleer een
mislukking.
4.
In de
geschiedenis van het communistische Oost-Europa zijn de meest markante
gebeurtenissen:
•
•
de
rebellie in Oost-Duitsland in 1953, begonnen met een staking van de bouwvakkers
in Oost-Berlijn, onderdrukt met brutaal geweld;
•
de
volksopstand vanaf oktober 1956 in Hongarije, die begon met acties van
studenten in Budapest uit solidariteit met de inwoners van het Poolse Poznan
waarin in juni van hetzelfde jaar een opstand was neergeslagen. Hoewel het
oproer uiteindelijk intern politieke steun genoot, werd het in bloed gesmoord
door de Warschaupactlanden
•
de
Praagse lente van 1968, toen Alexander Dubcek en medestanders probeerden het
communistische regime een menselijker gelaat te geven. Dit door de nationale
machthebbers gedragen veranderingsproces werd eveneens gewelddadig onderdrukt
door de andere landen van het Warschaupact.
•
het
ontstaan van de Poolse vakbond Solidarnosc in de jaren zeventig, gevolgd door
de legalisering in mei 1981, de staat van beleg afgekondigd door regeringsleider
Jaruzelski in december 1981 en het verbod van de vakbond op 8 oktober 1982.
•
de
politiek van glasnost en perestrojka in de Sowjet- Unie onder Gorbatsjov vanaf
1986.
•
de
val van de communistische regimes in 1989.
1981 kan beschouwd worden als een scharnierjaar.
Cruciaal voor het succes van Solidarnosc is de samenwerking tussen arbeiders,
intellectuelen en de katholieke kerk. De betekenisvolle rol van de in 1978
gekozen Poolse paus, Johannes-Paulus II is gekend. Maar voor de eerste keer in
de geschiedenis van het communistische Oost-Europa geeft het volksverzet tegen
het regime géén aanleiding tot een militaire interventie van de andere
Warschaupactlanden. De staat van beleg gaat weliswaar gepaard met repressie, gevangenschap
van vakbondsleiders en intellectuelen, maar men krijgt de geest niet meer in de
fles.
Het werkt inspirerend in de andere landen, ook in de
DDR. Vraag me niet wie de allereerste steen gelegd heeft voor de revolutie in
Oost-Duitsland, waar dit gebeurde en op welke datum. Als de Oost-Duitse
hoofdrolspelers en historici het zelf niet weten, hoe zou ik het dan kunnen
weten? Wie wat oppervlakkige kennis verzameld heeft over de geschiedenis meent
dat de lutherse Nikolaikirche in Leipzig de plaats was waar de revolutionaire
beweging ontstond. In mijn bijdrage van vorig jaar heb ook ik dat verkeerdelijk
zo geschreven. Het is wel juist dat die kerk vanaf 1982 een toonaangevende rol
heeft gespeeld, maar het prille begin situeert zich in de Oost-Duitse vredesbeweging.
In een tijdvak dat ook hier massaal betoogd werd tegen de raketten (gesteund en
gefinancierd door de communistische staten), ontstond er o.m. in Oost-
Duitsland een vredesbeweging, die uiteraard niet gesteund werd door het
regime, maar integendeel een steen des aanstoots was voor de machthebbers.
Die vredesbeweging opereerde onder de naam Schwerter zu Pflugscharen, naar het woord van Jesaja: “Dan smeden zij hun
zwaarden om tot ploegscharen. ” (Jesaja 2,4) Het merkwaardige is dat de officieel atheïstische Sowjet-
Unie in 1959 een sculptuur schonk aan de VN die uitgerekend dat bijbels citaat
verzinnebeeldde. De Oostduitse vredesbeweging koos niet alleen een naam naar
het woord van Jesaja, maar ontwierp een logo dat geïnspireerd was op de voormelde
sculptuur. Men maakte dus gebruik van een communistisch symbool om het regime
aan te vallen. Uiteraard wekte dit de woede op van de machthebbers, zodat
repressie volgde.
De idee van
een vredesgebed ontstond en werd uitgewerkt in 1980 tijdens een tiendaagse
voor de vrede, georganiseerd door Schwerter zu Pflugscharen. Zeven maanden na de tiendaagse voor de vrede in 1981,
werd op maandelijkse basis een vredesgebed gehouden in Dresden. Dit
vredesgebed wortelde in het initiatief sociale vredesdienst dat eind 1980 op
gang werd getrokken door dominee Christoph
Wonneberger. Deze naam wordt wel
eens geciteerd als de man bij wie de gehele stroming ontstond, maar zelf wuift
hij dit weg. Dat hij een rol van betekenis speelde, valt echter niet te
ontkennen. Tien maanden na het ontstaan van het maandelijkse vredesgebed in Dresden, startte men in de
Nikolaikirche te Leipzig in
1982 met een wekelijks vredesgebed op maandag, om 17 uur, de overgang van de
eerste werkdag van de week naar de vrije tijd.
Eerste belangrijke vaststelling: de massademonstraties
van 1989 in Oost-Duitsland staan op ons netvlies gebrand, maar de aanvang van
de rebellie situeert zich dus vele jaren eerder in een strikt religieuze,
overwegend lutherse kring.
Het
christendom was weliswaar niet verboden in Oost- Duitsland, maar was wel
teruggedrongen tot de privé- sfeer. Wie bekend stond als belijdend christen,
hypothekeerde zijn toekomst. Wie wilde studeren, kreeg de dringende raad de
christelijke godsdienst niet te belijden. In 1949 was 90% van de bevolking in
de tot stand komende DDR lid van een kerkgemeenschap, overwegend van de
evangelische kerk, maar al in de jaren vijftig werd die grote meerderheid
gereduceerd tot een kleine minderheid. Het is bijgevolg duidelijk dat het
vredesgebed op maandag in de vooravond aanvankelijk slechts een beperkt aantal
mensen bereikte. En de woorden “een beperkt aantal” zijn hier wel erg
letterlijk te nemen. Bij de aanvang in 1982 verzamelden zich in de Nikolaikirche vaak niet meer dan tien tot vijftien mensen die daar
voor vrede en verandering gingen bidden. Via mond-aan-mond-reclame begon dat
aantal langzaam te groeien. In de periode 1984 - 1986 was er nog sprake van een
terugval, maar men hield vol. Op 14 december 1987 telde men niet meer dan
twintig gelovigen in de kerk, maar op 1 februari 1988 was er een exponentiële
groei tot 700. Van toen af werd het regel dat er op maandag tussen de 500 en
1.000 mensen verzamelden. En in 1989 stond er uiteraard geen rem
meer op:
•
2
oktober 1989: 20.000
•
9
oktober 1989: 80.000
•
16 oktober 1989: 120.000
•
23 oktober 1989: 250.000
•
30 oktober 1989: 300.000
•
In Leipzig alleen!
Want, zoals het vredesgebed eigenlijk in Dresden op gang kwam,
werd het ook daar in stand gehouden en deinde het initiatief uit over alle
Oost-Duitse steden.
Kurt
Masur noteert hierbij: “(...) eigentlich ist es ein
Wunder, wenn sich da ein paar Leute beginnen in der Nikolaikirche zu
versammeln, setzen sich mit 10, 15 Leuten hin, beginnen hier zu beten für die
Veränderung im Land, und am Schluss ist eine halbe Million auf dem Ring. Also,
wenn das nicht ein Wunder ist."!3)
Het moge echter
ook duidelijk zijn dat men in
een land dat zo gelaïciseerd is, waar de christenen tot een kleine minderheid
gereduceerd zijn, het onmogelijk is een dergelijke volksbeweging op gang te
brengen op basis van christenen alleen. Vanaf het ogenblik dat het vredesgebed
wat meer volk aantrekt, gaat het vaak ook om ongelovigen, minstens om
niet-kerkelijken. Dit zorgt voor spanningen binnen de lutherse kerk. Hoe kan
men immers op een zinvolle wijze een gebedsstonde organiseren, als 90% van de
deelnemers geen belijdende christenen zijn? Er is dus ook binnen de lutherse
kerk verzet tegen het initiatief, al zal het niet altijd duidelijk zijn of dit
verzet gesteund is op zuiver religieuze motieven dan wel of sommigen hand- en
spandiensten verlenen aan het regime. Want uiteraard was ook de lutherse kerk
geïnfiltreerd door de Stasi.
Als de beweging rond het maandags vredesgebed niet alleen
ononderbroken van 1980 tot 1989 kon volgehouden worden, maar uiteindelijk ook
kon leiden tot de val van het regime, dan is dat niet alleen te danken aan de
intrinsieke kracht van dit initiatief alleen. Zonder ook maar enigszins afbreuk
te willen doen aan de kracht die van het gebed kan uitgaan (en Masur spreekt
zeer terecht van een wonder), moet men tegelijk ook vaststellen dat er in
geheel Oost- Europa culturele en politieke veranderingen op gang kwamen die
niet meer te stuiten waren. Het spreekt vanzelf dat de omwenteling die in
Oost-Duitsland op gang kwam een extra stimulans kreeg door de perestroika in de
Sowjet- Unie én de mededeling van het regime-Gorbatsjov in 1989 dat men
militair niet zou tussenbeide komen. Integendeel, tijdens de viering van 40
jaar DDR op 7 oktober 1989 was Gorbatsjov te gast in Oost-Berlijn en maakte de
communistische leiders diets dat zij maar moesten hervormen. Erich Honecker
was daar niet meer toe in staat en werd korte tijd later opzijgeschoven door Egon Krenz.
9 oktober
1989, precies twee dagen na de plechtige en overdadige viering van 40-jaar DDR,
is het beslissende moment geweest dat de rechtstreekse aanleiding vormde voor
de val van het regime. Naar aanleiding van restauratiewerken aan de Nikolaikirche in 1988 werd daar een bord uitgehangen: “Offen für alle." Bezoekers moesten zich niet laten afschrikken, ook
tijdens de werken was de kerk toegankelijk. Het bord was nadien blijven hangen.
De SED zag
met lede ogen aan dat het vredesgebed maar bleef doorgaan en toenemend succes
kende, ondanks de aanhoudende repressie. Men wilde reageren en men gaf opdracht
aan partijmilitanten om op maandag 9 oktober 1989 al in de namiddag plaats te
nemen in de Nikolaikirche, om ervoor te zorgen dat de kerk zou volzitten met
trouwe partijsoldaten en er dus geen plaats meer zou zijn voor gelovigen en
andere burgers. Dominee Christian
Führer (1943-2014)
begroette de horde op een groteske, maar tegelijk magistrale wijze:
“Die
Nikolaikirche ist offen für alle, das gilt tatsächlich uneingeschränkt,
herzlich willkommen in unserer Kirche, es ist nur das Besondere, dass Sie schon
um halb drei hier sind, das arbeitende Proletariat (!) kann erst nach 16.00 Uhr
kommen, deshalb halten wir erst um 17.00
Uhr unsere Friedensgebete. Aber das tut nichts, wir heis- sen Sie willkommen,
aber Sie werden Verständnis haben, dass wir die Empore noch geschlossen halten,
damit auch noch ein paar von der arbeitenden Bevölkerung (!) und ein paar
Christen (!) in die Kirchen kommen können."(4)
(wordt
vervolg)
*
EINDE
*
Geen opmerkingen:
Een reactie posten